تشییع جنازه و تسلی به مصیبت دیدگان

تشییع جنازه و تسلی به مصیبت دیدگان از رفتار‌های صحیح اجتماعی است که به معنی همراهی با صاحبان جنازه برای دفن آن و بیان کلام یا انجام رفتاری به منظور آرامش بخشیدن به کسانی که مصیبت دیده‌اند است.

یکی از رفتار‌هایی که مسلمان‌ها و مؤمنین نسبت به هم باید داشته باشند و در حق هم رعایت کنند تشییع جنازه و تسلی دادن به شخص داغدار است. مرگ یکی از اتفاقات مهمی است که همه انسان‌ها با آن مواجه می‌شوند و نزدیکان فردی که از دنیا رفته وظایفی دارند که باید رعایت کنند.

در تشییع جنازه سه مسئله باید رعایت شود اول احترام و اقدام برای دفن کسی که از دنیا رفته است، دوّم تسلیت و آرامش دادن به بازماندگان و سوّم درس عبرت گرفتن تشییع‏کنندگان. در دین اسلام و مذهب تشیع به این وظایف توجه شده است.

امام باقر (ع) می‌فرمایند: «از جمله فراز‌هایی که در مناجات موسی (ع) با پروردگار وجود داشت این بود که: پروردگارا! پاداش کسی که مردگان را غسل دهد چیست؟ [خداوند] فرمود: او را از (آلودگی) گناهانش می‏شویم تا همانند روزی که از مادر متولد شده است (پاک) شود. حضرت موسی (ع) باز پرسید: پروردگارا! پاداش کسی که جنازه مرد‌ه­ای را تشییع کند چیست؟ خداوند فرمود: گروهی از فرشتگانم را به همراه پرچم‌هایی بر آنان قرار می‌دهم که (پس از مرگ آنان) از گورشان تا محشر بدرقه کنند. موسی (ع) باز پرسید: پروردگارا! پاداش کسی که خانواده داغداری را تسلیت و دلداری دهد چیست؟ خداوند فرمود: سایه خود را بر سر او می‏گسترانم در آن روزی که سایه­ای جز سایه [لطف و بخشش] من نیست.»^[1]

پیامبر خدا (ص) می‌فرمایند: «نخستین بشارتی که به مؤمن (ی که از دنیا رفته) داده می‌شود این است که به او گفته می‌شود مقدمت گرامی باد، خداوند تشییع کنندگان تو را بخشید و دعای کسانی را که برای تو طلب آمرزش کردند مستجاب کرد و شهادت کسانی را که به نفع تو گواهی دادند قبول کرد.»^[2]

امام باقر (ع) می‌فرمایند: «وقتی مؤمن در گور خود قرار داده شود او را ندا آید: آگاه باش! نخستین هدیه تو بهشت است و هدیه کسانی که تشییعت کردند آمرزش است.»^[3] امام صادق (ع) می‌فرمایند: «نخستین هدیه‌ای که به مؤمن داده می‌شود آمرزش تشییع کنندگان جنازه اوست.»^[4]

این موضوع به قدری مهم است که پیامبر خدا (ص) می‌فرمایند: «هر گاه کسی جنازه‌ای را تشییع کند، به هر قدمی که برمی‌دارد ثواب صد هزار هزار حسنه در نامه عملش ثبت و صد هزار هزار گناه از نامه عملش محو می‌شود و صد هزار هزار درجه برایش بالا می‌رود و اگر به نمازش شرکت کند صد هزار هزار فرشته در تشییع جنازه خودش شرکت کنند و برای او طلب آمرزش نمایند و چنانچه تا دفن جنازه بماند همان فرشته‌ها تا روز قیامت برای او طلب آمرزش کنند.»^[5]

یکی از دلایل این همه اهمیت تشییع جنازه برای این است که باعث بیداری تشییع کنندگان می‌شود. امام صادق (ع) می‌فرمایند: «یاد کردن مرگ و به یاد مرگ بودن شهوت‌ها و خواهش‌های نفس را می‌میراند و هر چه را که مورد غفلت است قلع می‏کند (از جا می‌کَند) و میل به خدا را قوّت می‏دهد و دل را نرم می‏کند و آثار و علامت‌های هوا و هوس را در هم می‏شکند و آتش حرص را خاموش می‏کند و دنیا را در نظر او بی‏ارزش و بی‌‏اعتبار می‏کند.»^[6]

برای به وجود آمدن بیشتر این اثرات خوب هنگام تشییع جنازه آرامش و تفکر توصیه شده است. پیامبر خدا (ص) می‌فرمایند: «بر شما باد حفظ آرامش و وقار؛ بر شما باد آرام راه رفتن با جنازه‌هایتان.»^[7] ایشان به ابوذر فرمودند «‌ ای ابوذر! هرگاه در پی جنازه‌ای به راه افتادی باید عقلت با تفکر و خشوع به آن مشغول شود و بدان که تو نیز به او می‌پیوندی.»^[8] یعنی باید به این موضوع فکر کنی که دنیا محل گذر است و این اتفاق برای تو هم خواهد افتاد پس با وجود این واقعیت به این فکر کن که چگونه باید زندگی کنی.

امام صادق (ع) در مورد وظایف صاحبان عزا می‌فرمایند: «شایسته است که صاحبان عزا برادران دینی مرده (یعنی کسانی که او را می‌شناسند) را از مرگ او با خبر کنند تا در تشییع جنازه او حاضر شوند و بر او نماز بخوانند و به این ترتیب هم برای آنها پاداشی باشد و هم برای مرده استغفار به عمل آید.»^[9]

امام علی (ع) درباره تسلی دادن به مصیبت دیدگان می‌فرمایند: «از کفاره گناهان بزرگ، به فریاد مردم رسیدن و آرام کردن مصیبت دیدگان است.»^[10] ایشان در مورد بیان جملاتی که باعث تسلی به مصیبت دیدگان می‌شود می‌فرمایند: «مردن از شما آغاز نشده و به شما نیز پایان نخواهد یافت. [پیش از این،] این دوست شما به سفر می‌رفت، اکنون پندارید که به یکی از سفر‌ها رفته است؛ اگر او بازنگردد شما به سوی او خواهید رفت.»^[11]

امام علی (ع) هنگام تسلیت گفتن به اشعث بن قیس در مرگ فرزندش فرمودند «‌ای اشعث! اگر برای پسرت اندوهناکی به خاطر پیوند خویشاوندی، سزاواری اما اگر صبور باشی هر مصیبتی را نزد خدا پاداشی است. ‌ای اشعث! اگر صبور باشی تقدیر الهی بر تو جاری می‌شود و تو پاداش داده خواهی شد و اگر بی‌تابی کنی تقدیر الهی بر تو جاری می‌شود و تو گناهکار خواهی بود. ‌ای اشعث! پسرت تو را شاد می‌ساخت و برای تو گرفتاری و آزمایش بود و مرگ او تو را اندوهگین کرده در حالی که برای تو پاداش و رحمت است.»^[12]

یعنی وقتی فرزند تو زنده بود ممکن بود برای تو گرفتاری و آزمایشی باشد اما اکنون که مرده اگر بر مرگ او صبر کنی و بی‌تابی نکنی برای تو پاداش و رحمت است. پس می‌توان با جملاتی اینچنینی که حقایقی را نیز بیان کرده و عبرتی دارد فرد داغ ‌دیده را تسلیت داد.

---

[1] - ثواب الاعمال و عقاب الاعمال‏، صفحه ١٩٤

[2] - بحارالأنوار (ط- بیروت)، جلد ‏٧٩، صفحه ٥١، حدیث ٤١

[3] - الکافی (ط-الاسلامیه)، جلد ٣، صفحه ١٧٢، حدیث ١

[4] - الکافی (ط-الاسلامیه)، جلد ٣، صفحه ١٧٣، حدیث ٣

[5] - وسائل الشیعه، جلد ٣، صفحه ١٤٣، حدیث ٣٢٣٩

[6] - میزان الحکمه، جلد ١٢، حدیث ١٩١٤٨

[7]- مستدرک الوسایل و مستنبط المسایل، جلد ٢، صفحه ٣٧٨، حدیث ٢٢٣٩

[8]- بحارالأنوار (ط- بیروت)، جلد ‏٧٤، صفحه ٨٢

[9]- الکافی (ط-الاسلامیه)، جلد ٣، صفحه ١٦٦، حدیث ١

[10] - نهج البلاغه (ترجمه دشتی)، حکمت ٢٤، صفحه ٦٢٩

[11] - نهج البلاغه (ترجمه دشتی)، حکمت ٣٧٥، صفحه ٧٢٥

[12] - نهج البلاغه (ترجمه دشتی)، حکمت ٢٩١، صفحه ٧٠١