غیرت

غیرت از خصوصیات اخلاقی انسان است که به معنی حالتی است که با وجود آن، انسان آنچه را که مربوط به خود می‌داند حفظ می‌کند و با غیرت بودن به معنی تلاش در جهت نگهداری آنچه مربوط به خود است.

غیرت از علاقه‌مندی انسان نسبت به خود سرچشمه می‌گیرد در نتیجه هر آنچه را که محبتی نسبت به آن دارد و آن را از خود می‌داند حفظ می‌کند. غیرت از شجاعت، بزرگ‌منشی و قوت نفس انسان سرچشمه می‌‏گیرد.

هر موضوعی که انسان باید آن را حفظ و نگهداری کند چیزی است که باید نسبت به آن غیرت داشته باشد؛ مانند غیرت نسبت به خانواده، غیرت نسبت به دین، غیرت نسبت به میهن و … انسان برای نگهداری از هر یک از اینها باید رفتاری متناسب با آن موضوع داشته باشد.

یکی از جا‌هایی که غیرتمندی انسان خود را نشان می‌دهد غیرت نسبت به افرادی است که به انسان تعلق دارند مخصوصاً افرادی که نیاز بیشتری برای محافظت از آنها وجود دارد مانند همسر و محرم‌ها. از آنجا که این افراد نیاز به نگهداری و مراقبت دارند تا مورد تعرض دیگران قرار نگیرند داشتن غیرت نسبت به آنها جهت حفظ و نگهداری از آنها ضروری است.

کسی که از همه غیرتمند‌تر است خدای متعال است. او نسبت به همه مخلوق خود غیور است؛ بنابراین به همه آنها روزی داده و آنها را حفظ و نگهداری می‌کند تا به زندگی در عوالم مختلف بپردازند.

بی‌غیرتی باعث از هم پاشیده شدن اموری در زندگی انسان و در اجتماع می‌شود. مثلاً اگر انسان نسبت به همسر خود غیرت نشان ندهد از آنجا که امنیت او به خطر می‌افتد برای حفظ شدن به سمت فرد دیگری گرایش پیدا می‌کند. بی‌غیرتی نه فقط در مورد همسر، در هر زمینه دیگری همین قاعده را دارد چرا که‌ حفظ شدن و امنیت از ضروری‌ترین نیاز اولیه انسان است.

امام صادق (ع) می‌فرمایند: «خدای تبارک و تعالی غیرتمند است و هر غیرتمندی را دوست دارد و از غیرتمندی اوست که زشت‌کاری‌ها را از پیدا و ناپیدا حرام کرده است.»^[1] یعنی حرام‌ها را برای این حرام کرده تا انسان را حفظ کند. امام علی (ع) می‌فرمایند: «غیرت میوه شجاعت است.»^[2] یعنی غیرت از شجاعت سرچشمه می‌گیرد.

رسول خدا (ص) می‌فرمایند: «راستی که غیرت از ایمان است.»^[3] ایشان می‌فرمایند: «غیرت، از ایمان است و بی‌غیرتی از نفاق.»^[4] انسان اگر ایمان داشته باشد خصوصیات خدا را خواهد داشت. از خصوصیات خدا غیور بودن است بنابراین وقتی کسی مؤمن می‌شود صاحب غیرت هم می‌شود. امام علی (ع) می‌فرمایند: «غیرت مرد، به اندازه ننگ (آنچه برای خود ننگ می‌داند) و تعصب اوست.»^[5]

امام علی (ع) می‌فرمایند: «ارزش مرد به اندازه همت اوست و دلیری او به اندازه ننگ داشتن اوست و پاک‌دامنی او به اندازه غیرت اوست.»^[6] انسان اگر غیرت داشته باشد اول کسی که نسبت به او غیرت نشان می‌دهد خودش است. بنابراین انسان غیور خود را از ناپاکی‌ها حفظ می‌کند.

امام علی (ع) می‌فرمایند: «همانا خداوند نسبت به مؤمن غیرت دارد، پس فرد بی‌غیرت [باید] از خود غیرت نشان دهد، زیرا آدم بی‌غیرت واژگونه دل است.»^[7] اگر انسان در انجام خصلتی تلاش کند هر چند آن را نداشته باشد به زودی دارای آن خصلت می‌شود. بنابراین اگر کسی احساس می‌کند غیرت از خود نشان نمی‌دهد باید در جا‌هایی که باید غیرت داشته باشد رفتار غیرت‌آمیز از خود نشان دهد. اگر رفتار خود را به این شکل تغییر دهد به مرور زمان غیرت به قلب او نفوذ کرده و واقعاً غیور می‌شود. ایشان می‌فرمایند: «‌ای مردم عراق، خبردار شدم که زنان شما در خیابان‌ها به مردان تنه می‌زنند، آیا حیا نمی‌کنید؟»^[8]

تلاش در جهت نگهداری اموری که مربوط به انسان است از غیرت است. پیامبر خدا (ص) می‌فرمایند: «خدای متعال، بی‌گمان نفرت دارد از مردی که به زور وارد خانه‌اش شوند و او نجنگد.»^[9]

غیرت نسبت به ناموس یکی از مهمترین شعبه‌های غیرتمندی است. پیامبر خدا (ص) می‌فرمایند: «بوی بهشت از فاصله پانصد سال راه به مشام می‌رسد، اما فرزند ناخلف و شخص دیوث آن را استشمام نمی‌کنند. عرض شد:‌ ای پیامبر خدا! دیوث کیست؟ فرمود: مردی که زنش زنا دهد و او از آن مطلع باشد.»^[10] یعنی با اینکه از این موضوع اطلاع دارد مانع آن نشود.

امام صادق (ع) می‌فرمایند: «هرگاه با زن یک مرد یا با کنیزی که همسر اوست عملی ننگ‌آور صورت گیرد و او به غیرت نیاید و وضع را تغییر ندهد، خداوند پرنده‌ای به نام قفندر به سوی آن مرد می‌فرستد که بر روی چارچوب در خانه او می‌نشیند و آنگاه چهل روز مهلتش می‌دهد (تا رفتاری در جهت غیرت از خود نشان دهد. اگر چنین نکرد) سپس بانگ سر می‌دهد: همانا خدا غیرتمند است و هر غیرتمندی را دوست دارد آنگاه پرواز می‌کند و می‌رود و از آن به بعد خداوند روح ایمان را از آن مرد جدا کرده و فرشتگان نام دیوث بر او می‌نهند.»^[11]

امام صادق (ع) می‌فرمایند: «شیطانی است به نام قفندر که هرگاه در منزل مردی چهل بامداد بربط نواخته شود و مرد‌ها بر آن وارد شوند، آن شیطان هر یک از اعضای بدن خود را بر روی اعضای همانندش بر بدن صاحب‌خانه بگذارد و سپس در او بدمد که از آن پس دیگر غیرتی برایش نماند، به طوری که پیش زنانش بیایند (و اعمال منافی عفت انجام دهند) و او غیرت به خرج ندهد.»^[12] یعنی موسیقی (حرام) باعث از بین رفتن غیرت در انسان می‌شود.

با وجود سخت‌گیری که در مورد غیرت نسبت به همسر برای انسان شده از غیرت ورزی و تعصب بی‌جا نهی شده است. امام صادق (ع) می‌فرمایند: «مرد در خانه و نسبت به خانواده‌اش نیازمند رعایت سه صفت است هر چند در طبیعت او نباشد: معاشرت زیبا، گشاده‌دستی به اندازه و غیرتی همراه با خویشتن‌داری.»^[13] غیرت همراه با خویشتن‌داری یعنی مطابق احادیث زیر حدود غیرت ورزی را باید رعایت کند.

امام علی (ع) در سفارش به فرزند خود امام حسن مجتبی (ع) می‌فرمایند: «از غیرت نابجا (نسبت به زنان) بپرهیز که زن سالم را به بیماری می‌کشاند و پاک‌دامن را به بدگمانی (و اندیشه گناه)، بلکه درباره آنان محکم‌کاری کن (مراقبت کن) آنگاه اگر عیبی دیدی در مجازات کوچک و بزرگ درنگ مکن.»^[14] غیرت نابجا یعنی تعصب بیجا و محدود کردن بیش از حد همسر در جایی که واقعاً جای بدگمانی و نیاز به محدود کردن نیست بلکه ذهنیات مرد اشتباه بوده و بدگمان است.

شخصی به امام کاظم (ع) عرض کرد: همسرم و همسر ابن مارد برای شرکت در مجلس ختم از خانه خارج شدند و من آنها را از این کار نهی کردم. همسرم به من گفت: اگر این کار حرام است ما را نهی کن تا ترکش کنیم و اگر حرام نیست پس چرا ما را نهی می‌کنی؟ امام فرمودند «از چیزی که حق آنهاست از من سؤال می‌کنی. همانا پدرم امام صادق (ع) مادرم و ام فروه (همسر امام) را می‌فرستاد تا حقوق اهل مدینه را ادا کنند (به مراسم­ها و عیادت مریض و … بروند.)»^[15] یعنی برای امور حلالی که مشکلی پیش نمی‌آید نیاز نیست زن را محدود کرد.

رسول خدا (ص) در مورد غیرت بی‌جا می‌فرمایند: «غیرتی هست که خدا دوست دارد و غیرتی هست که دوست ندارد. غیرتی که آن را دوست دارد غیرت ورزی در تهمت و بدگمانی است و غیرتی که دوست ندارد، غیرت نشان دادن در جایی است که بدگمانی و تهمت در بین نباشد.»^[16]

اما از آنجا که غیرت ورزی زن معمولاً از حسادت است در بعضی احادیث غیرت ورزی زن را نسبت به همسرش خطا دانسته‌اند. امام علی (ع) می‌فرمایند: «غیرت مرد ایمان است و غیرت ورزی زن ستم و تجاوز.»^[17] امام باقر (ع) می‌فرمایند: «غیرت زنان حسادت است و حسادت ریشه کفر است، زنان هرگاه غیرت و رشک ورزند خشم گیرند و چون خشم گیرند به کفر گرایند مگر زنان مسلمان.»^[18]

زن با غیرت، به جای اینکه از خود تعصب نشان دهد باید در حفظ همسر خود تلاش کرده و از انحراف او در ارتباطات غیر شرعی با جنس مخالف مراقبت کند. از بهترین راه‌ها در این موضوع ارتباط گرم‌تر و محبت‌آمیزتر با همسر خود است.

موضوع ارتباط صحیح زن و شوهر و حفظ و نگهداری یکدیگر بحث مفصلی است که نیاز به کتاب مستقلی است. در فصل قبل در بخش «همسر» توضیحاتی در این خصوص بیان شده است.

---

[1] - میزان الحکمه، جلد ٩، حدیث ١٥٥٦٣

[2] - تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، صفحه ٢٥٩، حدیث ٥٥٢٧

[3] - میزان الحکمه، جلد ٩، حدیث ١٥٥٤٩

[4] - میزان الحکمه، جلد ٩، حدیث ١٥٥٥٠

[5] - میزان الحکمه، جلد ٩، حدیث ١٥٥٥٧

[6] - میزان الحکمه، جلد ٩، حدیث ١٥٥٥٨

[7] - میزان الحکمه، جلد ٩، حدیث ١٥٥٦٦

[8] - الکافی (ط-الاسلامیه)، جلد ٥، صفحه ٥٣٦، حدیث ٦

[9] - میزان الحکمه، جلد ٩، حدیث ١٥٥٦٢

[10] - میزان الحکمه، جلد ٩، حدیث ١٥٥٧٣

[11] - میزان الحکمه، جلد ٩، حدیث ١٥٥٦٩

[12] - میزان الحکمه، جلد ٩، حدیث ١٥٥٧٠

[13] - تحف العقول‏، صفحه ٣٢٢

[14] - میزان الحکمه، جلد ٩، حدیث ١٥٥٧٥

[15] - الکافی (ط-الاسلامیه)، جلد ٣، صفحه ٢١٧، حدیث ٥

[16] - میزان الحکمه، جلد ٩، حدیث ١٥٥٧٤

[17] - میزان الحکمه، جلد ٩، حدیث ١٥٥٧٧

[18] - میزان الحکمه، جلد ٩، حدیث ١٥٥٧٩