خصوصیات نوجوان: تحول از کودکی به جوانی

سنین نوجوانی سنینی است که به دلیل تغییرات فیزیولوژیکی در بدن انسان، ظاهر بدن تغییر کرده و تغییرات ذهنی و روانی در انسان صورت می‌گیرد. طی این تغییرات، فرد از کودکی به بزرگ‌سالی رشد می‌کند. بنابراین نوجوانی با رشد بدنی، فکری، اخلاقی، اجتماعی و عاطفی همراه است.

تغییرات هورمونی در دوران بلوغ، ظاهر نوجوان را با تغییرات زیادی روبرو می‌کند. در دوره نوجوانی به وزن نوجوان حدود بیست تا سی کیلوگرم و به قد او بیست تا سی سانتی‌متر اضافه می‌شود. اندام‌های جنسی که وظیفه تولید مثل را بر عهده دارند در این دوره رشد می‌کنند. همچنین تغییرات ظاهری مانند رشد عمومی مو در بدن، تغییرات پوستی، فعالیت بیشتر غدد چربی، تغییر صدا که به صورت صدای زیر در دختران و صدای بم در پسران ظاهر می‌شود. از طرف دیگر به دلیل رشد فکری و هوشیاری که در نوجوان اتفاق می‌افتد نسبت به خود و اطراف خود حساس­تر و دقیق‌تر می‌شود.

با توجه به این تغییرات، نوجوان در شرایطی قرار می‌گیرد که باید حالات کودکانه را کنار گذاشته و الگوهای جدید رفتاری و نگرش‌های جدید را بیاموزد و روش ارتباط با اجتماع را یاد بگیرد تا جانشین چیزهایی شود که از کودکی باید کنار گذاشته شود. بر اثر تحول صورت گرفته در نوجوان، تغییرات شخصیتی او می‌تواند به سمت صحیح یا اشتباه باشد. موضوع تربیت نوجوان نیز با توجه به این مسأله مطرح می‌شود.

بنابراین سنین نوجوانی برای هر انسانی دوره تحول و تغییر است و می‌توان گفت تحول و تغییر از کودکی به جوانی، تنها ویژگی خاص دوره نوجوانی است و تمام خصوصیات دیگر این دوره، از همین ویژگی سرچشمه می‌گیرند. تحول در نوجوان در سه بخش وجود او که بدن، فکر و قلب هستند اتفاق می‌افتد.

بر اثر مجموعه تغییراتی که در بدن نوجوان اتفاق می افتد آنچه در تحول بدنی و رفتاری نوجوان خود را نشان می­دهد استقلال‌طلبی و جدا شدن از وابستگی‌های دوره کودکی و رشد جنسی و بلوغ است؛ آنچه در تحول فکری نوجوان مشهود است تمایل به شناخت عالم و هر آنچه در اطراف او می‌گذرد می‌باشد و آنچه در تحول قلبی و روانی و شخصیتی نوجوان مشهود است تحولات عاطفی است که خود را در خیال‌پرداز شدن، احساساتی شدن و گرایش به دوست نشان می­دهد. بنابراین خصوصیات دیگر دوره نوجوانی عبارت‌اند از «استقلال‌طلبی»، «شناخت عالَم و فهم امور»، «رشد جنسی و بلوغ»، «خیال‌پردازی و احساسات» و «گرایش شدید به دوست». در ادامه این موارد شرح داده می‌شوند.

 

مزایا و مشکلات تحول برای نوجوان

1- تعالی و کمال: تحول در نوجوان، باعث تغییرات فکری و شخصیتی او می‌شود. این تغییرات می‌تواند به سمت تعالی و کمال بوده و موجبات رشد و تربیت نوجوان را فراهم کند یا این تغییرات می‌تواند در جهت سقوط بوده و باعث انحطاط و انحراف نوجوان شود. چنانچه از این تحول در جهت حرکت به سمت تعالی و کمال استفاده شود بهترین بهره از این دوره برده شده و باعث ایجاد رشدی تا آخر عمر برای او می‌شود.

2- دوگانگی و عدم تعادل: از آنجا که نوجوان در حال انتقال از دوره کودکی به جوانی است با توجه به تحولات بدنی، فکری و عاطفی که در او اتفاق می‌افتد، می‌خواهد رفتاری مانند افراد بزرگ‌سال از خود نشان دهد اما هنوز حالات کودکانه دارد. این وضعیت، حالت دوگانه‌ای برای نوجوان ایجاد می‌کند که باعث عدم تعادل رفتاری، فکری و شخصیتی او شده و مشکلاتی را برای او ایجاد می‌کند. بنابراین نوجوانان معمولاً دارای مشکلات ویژه‌ای هستند که این نوع مشکلات با مشکلات دوران کودکی و بزرگ‌سالی تفاوت زیادی دارد.

3- اشتباهات و ناپختگی‌ها: نوجوان از دوران کودکی فاصله گرفته و شبیه بزرگ‌سالان می‌شود؛ اما هنوز تجربه و توانایی‌های بزرگ‌سالان را کسب نکرده و ناپختگی و عدم مهارت دوره کودکی را دارد. نوجوان از یک طرف به فهم تازه‌ای در ارزش‌های اخلاقی و شخصیتی دست پیدا کرده و با آنها مواجه می­شود و از طرف دیگر تجربه کافی برای برخورد با مسائل را ندارد بنابراین دچار اشتباهات و خطاهایی می‌شود که با توجه به جهت‌گیری زندگی او در این دوره، بعضی از این اشتباهات می‌توانند در زندگی او تأثیر زیادی داشته باشند.

4- مقاومت در مقابل ارزش‌ها: نوجوان به دلیل یادگرفتن مفاهیم جدید و هوشیار و حساس شدن نسبت به اطرافیان خود، در افکار و ارزش‌های او تغییراتی به وجود می‌آید که بر اثر این تغییرات، معیارهای اخلاقی والدین، مربیان و اجتماع را مورد تردید قرار می‌دهد و چون می‌خواهد خود را به اثبات برساند در برابر آنها مقاومت می‌کند.

5- عدم اعتماد به نفس: از آنجا که نوجوان هنوز ناپختگی و عدم مهارت دوره کودکی را دارد انجام ندادن صحیح کارها او را ناراحت می‌کند. او مشاهده می‌کند که بزرگ‌ترها بهتر از او می‌توانند صحبت کنند، خرید کنند و کارهای مختلف را انجام دهند؛ در حالی که خود را در این امور ناتوان می‌بیند. بنابراین ممکن است اعتماد به نفس خود را از دست داده و از آنچه از نظر ظاهری یا احساسی برای او اتفاق می‌افتد احساس شرم کند.

6- بی‌ثباتی و بلاتکلیفی: از آنجا که نوجوان از کودکی خارج شده و آنچه در کودکی برای او مهم بوده و زندگی او را تشکیل می‌داده اکنون برای او بی‌اهمیت شده است، احساس از دست دادن داشته‌های خود را دارد و دچار نوعی آشفتگی شده و احساس بلاتکلیفی و بی‌ثباتی می‌کند. بر اثر این اتفاق ممکن است با آشفتگی با دیگران برخورد کند و یا احتیاج به تنهایی و خلوت‌گزینی داشته باشد.

 

روش رفتار صحیح والدین و مربیان با نوجوان با توجه به این ویژگی

موضوع تحول در نوجوانی بسیار ارزشمند است چراکه والدین و مربیان می‌توانند این تغییر و تحول را به سمت تعالی و کمال جهت دهند. والدین و مربیان برای استفاده از تحول نوجوان در جهت تعالی و رشد او، باید با ایجاد فضای دوستانه و بدون تنش، تحولات شخصیتی و بدنی نوجوان را برای او تشریح کرده و امور مختلفی را که در او و اطراف او پیش می‌آید به او توضیح دهند و روش انجام امور مختلف را به او شرح داده و برای به دست آوردن مهارت به او اجازه دهند به مرور زمان تجربه کند.

والدین باید مشکلات به وجود آمده در این دوره را تحمل کنند تا نوجوان با تجربه شده و از دوگانگی‌های نوجوانی خارج شود و به رشد برسد. تحمل کردن نوجوان به این معنی است که والدین باید در مقابل رفتارهای نامتعادل او رفتارهای تعدیل کننده داشته باشند. مثلاً وقتی با عصبانیت برخورد می‌کند با آرامش با او رفتار کرده و بعداً او را راهنمایی کنند و به او بگویند که رفتار نامناسبی داشته است یا وقتی تندروی می‌کند با رفتار و گفتار خود به او بفهمانند که رفتار سنجیده‌تر چیست.

والدین باید در خطاها و اشتباهاتی که مرتکب می‌شود او را تحقیر و تخریب نکرده و در او اعتماد به نفس به وجود آورند و توضیح دهند که همه انسان‌ها اشتباه می‌کنند بنابراین از اشتباهات نباید ناامید شد بلکه باید از آنها رفتار صحیح را آموخت. بنابراین والدین باید در زندگی واقعی، به اندازه ظرفیت و توان نوجوان به صورت کنترل شده اجازه دهند که با امور مختلف مواجه شود و مراقب باشند احساس شکست نکند.

والدین و تمام اعضاء خانواده باید به شکلی رفتار کنند که نوجوان احساس پشتوانه و دلگرمی به خانواده خود کند. وقتی این اتفاق می‌افتد که حس دوستی و رفاقت میان اعضاء خانواده وجود داشته و در امور مختلف به همدیگر کمک کنند. از طرف دیگر باید مراقب باشند که نوجوان تنبل و نازپرورده بار نیاید. بنابراین هر فرد در خانواده باید وظیفه خود را انجام داده و اگر ضعفی در انجام وظایف نوجوان می‌بیند به او فقط کمک کنند تا ضعف خود را از بین ببرد نه آنکه وظیفه او را انجام دهند.

با توجه به اینکه تمام ویژگی‌های دوره نوجوانی از خصوصیت تحول او سرچشمه می‌گیرد خصوصیات دیگر، ابعاد مختلف این ویژگی بوده و آن را توضیح می­دهند.