خصوصیات نوجوان: علاقه به شناخت عالَم و فهم امور
بر اثر تحول و رشد بدنی که برای نوجوان اتفاق می‌افتد مغز او رشد کرده و قوای ذهنی و در نتیجه توجهات او قوی‌تر میشود؛ بنابراین اتفاقات اطراف او و جریانات و امور عالم برای او حساسیت بیشتری پیدا میکند و می‌خواهد همه چیز را شناخته و دلیل هر چیز را بداند. به همین دلیل نوجوانی دوره شناخت عالم و دوره آمادگی برای دریافت حقایق است.
به دلیل رشد مغزی نوجوان و بالا رفتن فهم او، نوجوان همه چیز را می‌فهمد و مانند بزرگترها قدرت فهم همه چیز را دارد؛ تنها تفاوتش با بزرگترها این است که اصطلاحات و مناسبات میان بزرگترها را کمتر می‌داند. بنابراین نوجوانان سؤالات زیادی می‌پرسند چراکه دامنه دانستن تعاریف و اصطلاحات آنها کم است.
به این دلیل که فهم امور برای نوجوان اهمیت دارد به معلمین خود و هر فردی که او را با عالم آشنا کند با بزرگی نگاه کرده و بسیار احترام می‌گذارد. با توجه به اینکه معلم و هر فردی که به او چیزی یاد می‌دهد برای او مهم و ارزشمند است نوجوان رفتاری خود را نیز از آنها الگوبرداری کرده و از آنها روش زندگی را یاد می‌گیرد.
در دوره نوجوانی قدرت فکری نوجوان رشد کرده و می‌خواهد از هر چیز سر در بیاورد و با همه چیز آشنا شود؛ حال اگر آشنایی با عالم از طریق صحیح و افراد آگاه باشد نوجوان با واقعیات عالم به درستی آشنا میشود اما اگر از طریق نادرستی باشد به خطا رفته و به اشتباه می‌افتد.
ریشه بسیاری از انحرافات جوانان شکل گرفتن دانش و بینش باطل و غلط در دوره نوجوانی است. بنابراین والدین و مربیان باید به این نیاز نوجوان توجه کرده و با دادن دانش صحیح به نوجوان، مسیر درست زندگی را به او نشان دهند. واضح است که لازمه آن این است که خود والدین باید با زندگی صحیح آشنا باشند.
علم اندوزی یکی از ارکان مهم تربیت نوجوان است. به دلیل شدت اهمیت علم و فهم نوجوان در تربیت و کمال او، احادیث بسیاری در این مورد وجود دارد که تعدادی از آنها بیان میشود.
1- امام صادق (ع) فرمودند: بادِروا أَحداثَکُم بِالحَدیثِ قَبلَ أَن تَسبِقَکُم إِلَیهِمُ المُرجِئَةِ.[1]
به آموختن حدیث به نوجوانان خود پیش از آنکه منحرفین آنان را گمراه سازند اقدام کنید.
2- امام علی(ع) فرمودند: أَولَی الشیاءِ أَن یَتَعَلَّمَهَا الحداثُ الشیاءُ الَّتی إذا صاروا رِجالاً اَحتاجوا إِلَیها.[2]
شایسته‌ترین چیزهایی که نوجوانان باید بیاموزند، آن چیزهایی است که هنگام بزرگ‌سالی به آنها نیاز دارند.
3- رسول خدا (ص) فرمودند: مَنْ تَعلَّمَ فی شبابِهِ کانَ بِمَنْزِلَةِ الرَّسْمِ فِی الْحَجَرِ، منْ تعلَّمَ وَهوَ کَبیرٌ کانَ بِمَنْزِلَةِ الْکِتابِ عَلی وَجْهِ الْماءِ.[3]
هر کس در جوانی به دانش اندوزی بپردازد مثل این است که بر سنگ چیزی نوشته است (دیگر فراموش نمی‌کند) و کسی که در بزرگی (پیری) دانش‌آموزد مثل این است که در روی آب چیزی نوشته است.
4- امام علی(ع) فرمودند: عَلِّمُوا صِبْیانَکُمْ ما یَنْفعُهُمْ بِهِ لایَغْلِبُ عَلَیْهِمُ اْلمُرْجِئَةُ بِرَأْیِها.[4]
کودکانتان را چیزی بیاموزید که برایشان سودمند باشد پیش از آنکه مرجئه (یکی از گروه‌های منحرف) افکار خود را بر آنان القاء کنند.
5- امام صادق (ع) فرمودند: لَسْتُ اُحِبُّ أَنْ أَری الشّابَّ مِنْکُمْ إِلاّ غادِیا فی حالَیْنِ، إِمّا عالِما أَوْ مُتَعَلِّما، فإِنْ لَمْ یَفْعَلْ فَرَّطَ، فَإنْ فَرَّطَ ضَیَّعَ فَإِنْ ضَیَّعَ أَثِمَ، وَإِنْ أَثِمَ سَکَنَ النّارَ، وَ الَّذی بَعَثَ مُحَمَّدا بِالْحَقِّ.[5]
دوست ندارم یکی از شما جوانان را ببینم مگر در دو حال: یا در حالی که عالم است یا در حال یادگیری و دانش اندوزی. اگر جوان چنین نکند کوتاهی کرده و جوانی خود را تباه ساخته و اگر جوانی خود را تباه کند به گناه کرده و چنین جوانی در دوزخ خواهد بود، قسم به خدایی که محمد (ص) را به حق مبعوث کرده است.
مزایا و معایب شناخت عالم برای نوجوان
1- شناخت راه‌های رشد و کمال: چنانچه انسان دانش و فهم خود را نسبت به حقایق و واقعیتها افزایش دهد هر چه دانش و فهم علمی او بیشتر شود مسیرهای صحیح را بهتر شناخته و آنها را به درستی انتخاب میکند؛ بنابراین اگر حقایق امور به درستی به نوجوان یاد داده شود باعث رشد و کمال او میشود. این ویژگی برای نوجوان ارزشمند و با برکت است زیرا تلاش برای شناخت عالم باعث میشود نوجوان راه درست را شناخته و در مسیر صحیحی قرار گیرد.
2- الگوهای رفتاری والدین و مربیان: علاقه‌مندی به شناخت عالم باعث میشود که معلم و تمام کسانی که به نوجوان آموزش می‌دهند افراد بسیار مهمی برای او باشند و از آنها الگوبرداری کند. بنابراین چنانچه والدین و مربیان الگوهای رفتاری مناسبی برای نوجوان باشند نوجوان سریع‌تر و کامل‌تر به رشد و کمال خواهد رسید.
3- شناخت انحرافات و توانایی مقاومت در برابر آنها: علاقه‌مندی به شناخت عالم و پذیرش حرف‌های معلم و تمام کسانی که به او آموزش می‌دهند فرصتی است تا والدین و مربیان شناخت صحیحی نسبت به امور عالم به نوجوان بدهند و او را با انحرافات آشنا کرده و او را در مقابل خطر انحراف مقاوم کنند و قدرت خودنگهداری در مقابل خطا را در او زیاد کنند.
4- سرکشی از دستورات والدین و مربیان: از آنجا که نوجوان می‌خواهد به دیگران بگوید که بزرگ شده است تلاش میکند که کار دیگری غیر از آنچه بزرگ‌ترهای او می‌کنند انجام دهد. بنابراین در سنینی که حس بزرگ شدن به او دست می‌دهد می‌خواهد در مورد هر چیزی نظر بدهد و روش دیگری را پیشنهاد کند. چنانچه مربیان و والدین نتوانند پاسخگوی نیاز علمی چنین نوجوانی باشند ممکن است نتوانند او را به درستی جهت دهند و نوجوان از دستورات و پیشنهادات آنها سرکشی کرده و از کنترل آنها خارج شود.
5- عدم پذیرش حرف‌های بی‌استدلال: نوجوان دلیل هر چیز را می‌خواهد بداند در این صورت حرف والدین و مربیان را می‌پذیرد. مشکل بسیاری از پدرها و مادرها این است که از آنجا که بسیاری از مسائل برای آنها بدیهی شده خودشان دنبال دلایل آنها نبوده و برای حرف‌هایشان استدلالی ندارند؛ در این صورت ممکن است نوجوان در ظاهر حرف آنها را بپذیرد ولی در واقع آن را قبول نکرده و از کسانی قبول کند که دلیلی برای حرف‌هایشان دارند هرچند دلایلشان باطل بوده یا مغالطه کنند.
روش رفتار صحیح والدین و مربیان با نوجوان با توجه به این ویژگی
بخش مهمی از رشد صحیح نوجوان در صورتی اتفاق می‌افتد که شناخت صحیحی نسبت به عالم و اتفاقات اطراف خود داشته باشد. چراکه در این صورت در اکثر موارد با توجه به ذات پاک خود، روش صحیح را انتخاب کرده و در مسیر درست قرار می‌گیرد.
بنابراین یکی از مهم‌ترین عوامل رشد نوجوان این است که والدین و مربیان نیازهای دانشی او را به طور صحیح برطرف کرده و پاسخگوی سؤالات او باشند و مسائل را به طور صحیح برای او تشریح کنند و به او بیان کنند که رفتار و منش خوب و بد چگونه زندگی او را تغییر می‌دهند. این موضوع فرصت بسیار مناسبی است که طی آن والدین و مربیان می‌توانند روش صحیح زندگی کردن را به او بیاموزند و عالم را آن گونه که هست به او نشان دهند تا درست و غلط هر چیز را به درستی تشخیص دهد.
علاوه بر پاسخ به سؤالات نوجوان، والدین و مربیان باید مفاهیمی را برای او تشریح کنند که لازمه زندگی صحیح نوجوان است و دانستن آنها به او کمک میکند تا زندگی عالی‌تر و موفق‌تری داشته باشد.
با توجه به اینکه نوجوانان روش زندگی خود را هم از کسانی که به او چیزی یاد می‌دهند برداشت می‌کنند اگر والدینِ نوجوان، بتوانند به سؤالات او به درستی جواب دهند نوجوان والدین خود را الگوی خود قرار داده و سبک زندگی خود را از آنها یاد می‌گیرد.
چنانچه والدین نتوانند پاسخگوی سؤالات نوجوان خود باشند باید مراقب باشند که به صورت دستوری و حکم کردن با نوجوان خود برخورد نکنند چراکه باعث دور شدن او از آنها و مقاومت در برابر آنها میشود؛ بلکه بهتر است نوجوان را با کسانی آشنا کنند که اهل علم و فهم بوده و افراد سالم و درستی باشند تا هم بتوانند سؤالات او را پاسخ دهند و رفتارهای صحیح را از آنها یاد بگیرند تا نوجوان مسیر صحیحی را در زندگی خود پیدا کرده و به رشد برسد.
