مهارت گوش دادن به حرف دیگران
گوش دادن به سخن دیگران یکی از رفتار‌های صحیح اجتماعی است که از محبت و مهربانی انسان سرچشمه می‌گیرد. کسی که با صبر و حوصله سخن دیگران را گوش می‌کند و به کلام آنها اهمیت می‌دهد باعث مهر و عطوفت میان خود و دیگران می‌شود.
گوش دادن به کلام دیگران مخصوصاً اگر کسانی باشند که حقی به گردن انسان دارند مانند پدر و مادر، باعث می‌شود روابط فرد با آنها محکم شده و ارتباط قلبی میان او و آنان برقرار شود. لازمه این اتفاق این است که فرد باید گوش دهندة فعال باشد؛ یعنی با فرد گوینده همراهی صحیح داشته باشد و در مقابل کلام طرف مقابل بی‌تفاوت نبوده و از خود عکس‌العمل متناسب نشان دهد مثلاً در مقابل حرف خوشحال کننده خوشحال شود.
سخن دیگران ممکن است به گونه‌ای باشد که باید رفتاری نشان دهد که به اشتباهِ سخن خود پی ببرد در این صورت با رعایت ادب و بدون تعارف باید به فرد گوینده بیان کند که کلام او اشتباه است یا اگر صراحتاً نمی‌شود گفت باید با مهارت لازم در رعایت ادب با بی‌اعتنایی به کلام او یا پیش کشیدن حرف دیگر از آن کلام عبور کند؛ مانند زمانی که فرد از روی بی‌انصافی در مورد کسی یا چیزی قضاوتی می‌کند یا غیبت کرده یا کسی را مسخره می‌کند.
مطابق آیات قرآن انسان مسئول شنیده‌های خود است. خدای متعال می‌فرماید «وَ لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلاً»[1] یعنی «از آنچه به آن آگاهی نداری پیروی مکن، چرا که گوش و چشم و دل، همه مسئول‌اند.»
ابراهیم بن عباس درباره امام رضا (ع) روایت کرده است که «هرگز ندیدم امام رضا (ع) با سخن خود کسی را برنجاند و سخن کسی را قطع کند تا اینکه [گوینده] سخن خود را تمام می‌کرد و هرگز حاجت کسی را که توان ادای آن را داشت رد نمی‌کرد.»[2]
مسئولیت گوش در روایات نیز مورد تذکر قرار گرفته است. رسول خدا (ص) می‌فرمایند: «هر که به سخن سخنرانی گوش دهد او را پرستش کرده است. پس اگر او (گوینده) از خدا سخن بگوید، (شنونده) خدا را پرستیده و اگر از زبان ابلیس سخن بگوید، ابلیس را عبادت کرده است.»[3]
امام صادق (ع) می‌فرمایند: «بر گوش واجب شده است که از گوش دادن به آنچه خداوند حرام کرده دوری کند، از آنچه خداوند عزّوجل نهی کرده و شنیدنش بر آن حلال نیست اعراض کند و به آنچه خداوند عزّوجل را ناخشنود و خشمگین می‌کند گوش ندهد.»[4]
نتیجه گوش دادن فهمیدن است اگر انسان گوش دهد و نفهمد گوش دادن او هیچ فایده‌ای ندارد. امام علی (ع) می‌فرمایند: «خداوند به شما دو گوش داد تا آنچه را به آنها مربوط می‌شود دریافت کنند و دو چشم داد تا از نابینایی به درآیند.»[5] ایشان می‌فرمایند: «کر باد دلی که آن را گوش شنوایی نباشد.»[6]
امام علی (ع) می‌فرمایند: «خدا رحمت کند مردی (بنده‌ای) را که سخن حکیمانه‌ای بشنود و آن را بپذیرد، به راه راست خوانده شود و بدان نزدیک گردد و دامان راهنما را گرفته و نجات یابد.»[7] ایشان می‌فرمایند: «گوش خود را به خوب شنیدن عادت بده و به سخنانی که شنیدنشان بر اصلاح و پاکی تو چیزی نمی‌افزاید گوش مده.»[8]
یکی از مهمترین وظایف کسانی که به حرف دیگران گوش می‌دهند خوب گوش دادن است. خوب گوش کردن یعنی شخص گوینده احساس کند شنونده حرف او را می‌فهمد و برای او این حرف‌ها اهمیت دارد و نسبت به حرف‌های او بی‌تفاوت نیست.
امام علی (ع) می‌فرمایند: «اگر دانشمندی گویا نیستی پس شنونده‌ای گیرا باش.»[9] در سیره اخلاقی رسول خدا (ص) آمده است که «کسی که سخن می‌گفت به او گوش می‌داد تا سخنش به پایان برسد.»[10]
طبق آنچه در تاریخ بیان شده رسول خدا (ص) به حرف‌های دیگران حتی کسانی که بیمار دل بودند گوش می‌داد تا جایی که گفتند: او گوش است. یعنی او سر تا پا گوش است. خداوند در این باره می‌فرمایند: «یقولوُنَ هُوَ اُذُنٌ، قُلْ اُذُنُ خیرٍ لکم»[11] یعنی «می‌گویند او گوش است، بگو گوش بودن (گوش دادن رسول خدا (ص) سخنان شما را) برای شما بهتر است.»
یکی از اموری که در گوش دادن به سخن دیگران مهم است این است که انسان تحمل و صبر گوش دادن به سخن کسی که دوست ندارد به حرف او گوش کند اما باید حرف او را گوش دهد داشته باشد. این موضوع در زندگی انسان ممکن است زیاد اتفاق بیفتد و کسی که این موضوع را تحمل کند نشانه بزرگواری اوست. امام علی (ع) می‌فرمایند: «از بزرگواری و آقایی است که انسان برای گوش سپردن به شِکوِه و ناله دردمند، تحمل و صبر داشته باشد.»[12]
امام سجاد (ع) در مورد حقوق معلم می‌فرمایند: «حق آنکه عهده‌دار آموزش توست آن است که احترامش کنی، مجلس او را بزرگ و گرامی بداری و به او خوب گوش دهی.»[13] همچنین می‌فرمایند: «حق نصیحت کننده تو آن است که بال تواضع خویش را برای او نرم سازی و با گوش خود به سخن او گوش فرا دهی.»[14]
پیامبر خدا (ص) درباره بیان سخنان زشتی که از کسی از دیگری شنیده می‌فرمایند: «هر که سخن زشتی را بشنود و آن را آشکار کند، مانند کسی است که آن را انجام داده است.»[15]
امام صادق (ع) در مورد استراق سمع یعنی بدون اطلاع کسی به حرف او گوش دادن، می‌فرمایند: «اگر کسی به سخن گروهی بدون رضایت آنها گوش دهد در روز قیامت در دو گوش او سرب داغ ریخته می‌شود.»[16]
[1] - سوره اسراء، آیه ٣٦
[2] - عیون اخبار الرضا (ع)، جلد ٢، صفحه ١٨٤، حدیث ٧
[3] - الکافی (ط-الاسلامیه)، جلد ٦، صفحه ٤٣٤، حدیث ٢٤
[4] - میزان الحکمه، جلد ٦، حدیث ٨٩٠٦
[5] - میزان الحکمه، جلد ٦، حدیث ٨٨٨٩
[6] - میزان الحکمه، جلد ٦، حدیث ٨٨٨٨
[7] - میزان الحکمه، جلد ٦، حدیث ٨٨٩٠
[8] - میزان الحکمه، جلد ٦، حدیث ٨٨٩٩
[9] - میزان الحکمه، جلد ٦، حدیث ٨٨٨٦
[10] - مکارم الاخلاق (طبرسی)، صفحه ١٥
[11] - سوره توبه، آیه ٦١
[12] - غرر الحکم و درر الکلم (شرح آقا جمال خوانساری)، جلد ٦، صفحه ٤٦، حدیث ٩٤٤٣
[13] - رساله حقوق امام سجاد (ع)
[14] - رساله حقوق امام سجاد (ع)
[15] - نهج البلاغه (شرح ابن ابی الحدید)، جلد ٢٠، صفحه ٢٧٣، حدیث ١٦٠
[16] - تفسیر نور الثقلین، جلد ٥، صفحه ٩٣، حدیث ٦٦
