خیانت کردن
خیانت کردن از خصوصیات رفتاری اخلاقی اجتماعی است. خیانت کردن در لغت مشتق از «خَوَن» به معنی مخالفت با حق و پیمان‌شکنی در پنهانی است.[1] وقتی انسان رفتاری در جهت منع حقی که باید به کسی برسد یا برخلاف پیمانی که بسته است انجام دهد خیانت کرده است. بنابراین خیانت در جا‌هایی که حقوق افراد در آنها مطرح است معنی پیدا می‌کند و می‌تواند در امانت یا هر موضوع دیگری باشد.
در مفاهیم دینی خیانت از بد‌ترین کار‌ها شمرده شده است. امام علی (ع) می‌فرمایند: «بر حذر باش و از خیانت کردن بپرهیز که خیانت بد‌ترین گناهان است. کیفر آدم خیانت‌کار به خاطر خیانتش بدون تردید آتش جهنم خواهد بود.»[2] ایشان می‌فرمایند: «بد‌ترین مردم کسی است که پایبند به امانت‌داری نیست و از خیانت و تجاوز به دیگران هم دست‌بردار نیست.»[3]
کسی که می‌توان خیانت کوچکی کند می‌تواند به خیانت‌های بزرگ دست بزند و حتی نسبت به دوستان نزدیک خود و خانواده خود هم خیانت کند. امام علی (ع) می‌فرمایند: «سرانجام کار خیانت، منتهی به پیمان‌شکنی و خیانت (حتّی) به دوستان بسیار صمیمی خواهد شد.»[4]
ذات خیانت ناپاکی است و مؤمن با توجه به پاکی که دارد به خیانت آلوده نمی‌شود؛ بنابراین کسی که خیانت می‌کند با ائمه (ع) نسبتی ندارد. رسول خدا (ص) می‌فرمایند: «مؤمن به هر خُلق و خویی شکل می‌گیرد جز به دروغ و خیانت.»[5] ایشان می‌فرمایند: «کسی که به مؤمنی خیانت کند از ما نیست.»[6] همچنین می‌فرمایند: «از ما نیست کسی که نسبت به زن و مال مسلمانی خیانت کند.»[7]
خیانت باعث از بین رفتن برکت و ویرانی خانه‌ها می‌شود. پیامبر خدا (ص) می‌فرمایند: «چهار چیز است که یکی از آنها به خانه‌ای نرسد مگر اینکه آن خانه ویران شود و روی برکت را نبیند: خیانت، دزدی، شراب‌خواری و زنا.»[8] منظور از ویران شدن خانه، به هم ریختن زندگی و گرفتاری فرد خیانت‌کار است. امام علی (ع) می‌فرمایند: «هرگاه خیانت‌ها آشکار شود برکت‌ها از بین برود.»[9]
خیانت کردن به طور مطلق نباید انجام شود حتی نسبت به کسی که در همان موضوع به فرد خیانت کرده باشد چرا که ذات خیانت پلیدی است که اگر کسی که خود را به آن آلوده کند آن پلیدی در او به وجود آمده است.
پیامبر خدا (ص) می‌فرمایند: «به کسی که به تو خیانت کرده خیانت نکن که تو نیز چون او خواهی بود.»[10] امام علی (ع) می‌فرمایند: «به آنکه تو را امین شمرده خیانت مکن هر چند او به تو خیانت کرده باشد و دشمنت را بد نام مکن هر چند او تو را بد نام کرده باشد.»[11] بد نام کردن دیگران نیز مانند خیانت، به خودی خود زشت است و انسان نباید در هیچ شرایطی خود را به آن آلوده کند.
سلیمان بن خالد گوید از امام صادق (ع) پرسیدم: من به مردی مالی سپردم و او انکار کرد و سوگند خورد که چیزی به او نداده‌ام سپس مالی از او به دست من افتاد آیا می‌توانم آن را به جای مالی که از من گرفت و انکارش کرد و سوگند خورد، بردارم؟ حضرت فرمود «اگر او خیانت کرد تو خیانت نکن و کاری را که بر او خرده می‌گیری خودت مرتکب نشو.»[12]
با توجه به اینکه خیانت به معنی مخالفت با حق و پیمان، در پنهانی است موارد و مصادیق زیادی دارد. یکی از آنها خیانت در امانت است. امام علی (ع) می‌فرمایند: «یکی از بزرگ‌ترین خیانت‌ها، خیانت در ودیعه و امانت‌‌های مردم است.»[13] ایشان می‌فرمایند: «اوج خیانت، خیانت کردن به دوست صمیمی و شکستن عهد و پیمان‌هاست.»[14]
امام علی (ع) یکی از بزرگ‌ترین خیانت‌ها را خیانت به عموم مردم دانسته و می‌فرمایند: «بزرگ‌ترین خیانت، خیانت به امّت است و زشت‌ترین دغل، دغل‌کاری با پیشوایان است.»[15]
رسول خدا (ص) خیانت در علم را بسیار زشت دانسته و می‌فرمایند: «در علم و دانش با یکدیگر صادق باشید؛ زیرا خیانت در علم، بد‌تر از خیانت در مال است.»[16] یعنی کسی مطلبی را به غلط به دیگری بگوید و او را منحرف کند.
یکی از مصادیق خیانت فاش کردن راز برادر دینی است. رسول خدا (ص) می‌فرمایند: «فاش کردن راز برادرت خیانت است؛ پس از این کار دوری کن.»[17]
یکی از موارد خیانت این است که کسی بتواند از نظر مالی به مؤمنی کمک کند اما این کار را نکند. امام صادق (ع) فرمودند: ای ابی هارون! خداوند تبارک و تعالی با خود عهد کرده است که خائنی را همجوار خود نکند. ابی هارون پرسید: خائن کیست؟ امام فرمودند «آنکه درهمی یا چیزی از مال دنیا را از مؤمنی دریغ دارد و پنهان کند.»[18]
ایشان می‌فرمایند: «هر یک از یاران ما که برادرش در مشکلی از او کمک بخواهد و او با تمام توان خود برای کمک به او تلاش نکند همانا به خدا و پیامبر او و مؤمنان خیانت کرده است.»[19] چرا که شیعیان و مؤمنین حقیقی مانند یک پیکرند و باید آنچه دارند در اختیار یکدیگر قرار دهند.
یکی از موارد خیانت همکاری با خیانت‌کاران است. امام جواد (ع) می‌فرمایند: «در خیانت‌کاری مرد همین بس که امانت‌دار خیانت‌کاران باشد.»[20]
موارد خیانت بسیارند و در اینجا به تعدادی از آنها اشاره شد. با توجه به تعریف و نمونه‌هایی که از خیانت گفته شد تمام موارد دیگر خیانت از جمله خیانت به همسر و برادران دینی و دیگر مردم مشخص می‌شود.
[1] - مفردات الفاظ قرآن (مفردات راغب اصفهانی)، جلد ١، صفحه ٦٥٢
[2] - غرر الحکم و درر الکلم (شرح آقا جمال خوانساری)، جلد ٢، صفحه ٢٩٧، حدیث ٣٦٦٧
[3] - غرر الحکم و درر الکلم (شرح آقا جمال خوانساری)، جلد ٤، صفحه ١٧٥، حدیث ٥٧٣٤
[4] - غرر الحکم و درر الکلم (شرح آقا جمال خوانساری)، جلد ٤، صفحه ٣٧٤، حدیث ٦٣٧٤
[5] - مستدرک الوسایل و مستنبط المسایل، جلد ١٤، صفحه ١٣، حدیث ١٥٩٧٠
[6] - وسائل الشیعه، جلد ١٩، صفحه ٧٧، حدیث ٢٤١٩٢
[7] - میزان الحکمه، جلد ٤، حدیث ٥٢٨٠
[8] - میزان الحکمه، جلد ٤، حدیث ٥٢٧٦
[9] - میزان الحکمه، جلد ٤، حدیث ٥٣١٣
[10] - میزان الحکمه، جلد ٤، حدیث ٥٢٩٥
[11] - میزان الحکمه، جلد ٤، حدیث ٥٢٩٦
[12] - میزان الحکمه، جلد ٤، حدیث ٥٢٩٧
[13] - میزان الحکمه، جلد ٤، حدیث ٥٣٠٨
[14] - میزان الحکمه، جلد ٤، حدیث ٥٣٠٦
[15] - میزان الحکمه، جلد ٤، حدیث ٥٣٠٩
[16] - میزان الحکمه، جلد ٤، حدیث ٥٣٠٧
[17] - میزان الحکمه، جلد ٤، حدیث ٥٣٠٠
[18] - میزان الحکمه، جلد ٤، حدیث ٥٣٠٢
[19] - میزان الحکمه، جلد ٤، حدیث ٥٣٠٤
[20] - میزان الحکمه، جلد ٤، حدیث ٥٣٠١
