روش‌‌های عملی از بین بردن عیبهای اخلاقی
برای از بین بردن عیبهای اخلاقی از قلب، ابتدا فرد باید بدی‌های رذایل و خوبی‌های از بین رفتن آنها را بداند و در مورد آنها فکر کند. پس از این شناخت و تفکر و اینکه دانست نبودن این رذایل تا چه اندازه برای او مفید است، در او انگیزه و شوقی برای از بین بردن آنها به وجود می‌آید.
سپس با دانستن خصوصیات و اقتضائات این عیبها، با برخلاف اقتضائات آنها عمل کردن، میتواند آنها را از بین ببرد. از طرف دیگر باید نزد خداوند و ائمه(ع) تضرع کرده و از ایشان درخواست کند تا مورد هدایت و شفاعت آنها قرار گیرد؛ چراکه رشد و وارد شدن فضایل و نیکی‌ها و محبت‌‌های الهی به قلب، جز با شفاعت و هدایت ائمه(ع) اتفاق نمی‌افتد.[1]
در مراتب بالا‌تر و دقیق‌تر، فرد باید حتی با آنچه از رذایل اخلاق در ذهنش ایجاد می‌شود، با توجه نکردن به آنها و برخلاف اقتضائات آنها عمل کردن مبارزه کند تا ریشه‌‌های این عیبها را از قلب و ذهن خود به طور کامل پاک کند. در این مراتب، هرچه انسان تحت مراقبت بیشتری قرار گرفته و نور علم و ذکر الهی را به دست آورد، عیبهای اخلاقی او کامل‌تر از بین خواهند رفت.
برای از بین بردن عیبهای اخلاقی که فرد بیشتر به آنها مبتلاست باید تلاش بیشتری کند؛ به این ترتیب که در مبارزه با آنها اراده خود را محکم کرده و برنامه دقیق‌تری داشته باشد و دقت بیشتری در از بین بردن آنها نموده و سعی کند دائم و به مرور زمان با این عیبهای اخلاقی مبارزه کند.
خداوند نظام تربیتی عالم را به شکلی قرار داده که وقتی کسی تصمیم به از بین بردن عیبهای اخلاقی خود می‌گیرد و اقدام به از بین بردن آنها می‌کند، عیبهای موجود در فرد، متناسب با توان و آمادگی او، یکی یکی خود را نشان می‌دهند. بنابراین با توجه به توان و آمادگی فرد، رذایل اخلاق در بخش‌های مختلف زندگیِ او خود را نشان می‌دهند تا بتواند آنها را از بین ببرد.
از اموری که فرد باید برای شناسایی عیوب در خود توجه کند عکس‌العمل‌ها و تأثیرپذیری‌هایی است که با وجود رذایل در فرد به وجود می‌آیند. یعنی وقتی فرد در ارتباطاتش با دیگران یا در شرایط دیگر، منفعل شده و تحت تأثیر قرار می‌گیرد، باید به خود فکر کند که چه نقطه ضعفی دارد که چنین عکس‌العملی را از خود نشان داده است. موضوع انفعال و تأثیرپذیری فرد در امور مختلف، موضوع مهمی در شناخت خصوصیات و نقاط ضعف انسان هستند. این موضوع در بخش « روش شناسایی عیبهای اخلاقی » مورد بررسی قرار گرفت.
بنابراین برای از بین بردن رذایل اخلاق باید اقدامات زیر صورت پذیرد:
- شناخت رذایل و بدی‌های آنها و خوبی‌های از بین بردن آنها.
- شناسایی رذایل اخلاق خود.
- تفکر و برنامه‌ریزی در مورد روش از بین بردن آنها.
- مراقبت از خود و توجه بهموقعیت‌ها و شرایطی که با این عیبها مواجه می‌شود.
- شناسایی اقتضائات عیبهای خود.
- اقدام به از بین بردن عیبهای اخلاقی خود از طریق برخلاف اقتضائات آنها عمل کردن.
- توجه نکردن به آنچه در جهت همین رذایل اخلاقی در ذهن فرد ایجاد می‌شود.
رذایل حرص، تکبر و حسد ریشه همه عیبها و گناهان هستند. بنابراین برای خروج از ظلمتها باید روش از بین بردن این سه رذیله اخلاقی و روش از بین بردن محبت‌‌های باطل نیز دانسته شود. به این ترتیب روش پاک شدن قلب از همه بدی‌ها به طور کامل فهمیده می‌گردد.
امور از بین برنده راحت‌‌تر ریشه‌‌های گناهان
اموری هستند که باعث ایجاد فضای نورانی و از بین رفتن راحت‌‌تر ریشه‌‌های گناه می‌شوند. تعدادی از مهمترین این کارها در زیر بیان شده‌اند. این کارها محدود به موارد زیر نیستند و تمام موارد مشابه نیز می‌توانند این اثر را داشته باشند. این موارد از کم به زیاد در فرد به‌وجود می‌آیند و هرچه در انسان قوی‌‌تر شوند فرد در کناره‌گیری از رذایل اخلاق قوی‌‌تر شده و احتمال انجام گناه حتی به صورت ناخواسته در او از بین می‌رود.
1- نماز در او با حال تضرع و صفا و حضور قلب بیشتری انجام شود.
2- اهل نماز شب با توجه و تضرع شده و احساس نیاز به‌خلوت باخدا داشته‌باشد.
3- دل او از غیر خدا خالی شده و با خدا ارتباط برقرار کند و از این موضوع احساس لذت و شادی کند.
4- نسبت به ائمه(ع) احساس کشش و جذابیت کرده و حرارتی از آنها در درون خود احساس کند و شیفته و علاقه‌مند به آنها و روش زندگی آنها شود.
5- از خواندن قرآن احساس لذت، طراوت و شادابی کند.
6- غیر خدا در نظر او کوچک شده و خدا را از هر چیز بر‌تر و بزرگ‌تر حس کند و نسبت به اسماء الهی مخصوصاً ذکر‌های نماز حس دیگری پیدا کند.
7- عقلانیت در او رشد کرده و احساس ثبات شخصیتی کند و از رفتار‌های احساساتی که در مقابل عقلانیت هستند خودداری کند.
8- اطمینان، توکل و یقین در او قوت بگیرد.
9- از تفکر در اعتقادات و الهیات، جذابیت و کشش حس کرده و از تحصیل علم الهی لذت ببرد.
10- ذکر و حضور قلب در او قوی شده و از حضور قلب احساس لذت و آرامش به او دست دهد.
11- شیطان را در درون خود حس کرده و مکر او را در خود متوجه شود و برخلاف خواست او عمل کند.
12- با اراده محکم برای از بین بردن عیبهای اخلاقی تلاش کند و همه امور منفی درونی خود را با اشتیاق از بین ببرد.
[1] - در بخش « از بین بردن همه رذایل اخلاق، عُجب و محبت‌‌های غیر الهی در قلب » در موضوع « از بین رفتن همه رذایل با استقرار ائمه(ع) در وجود انسان » توضیحات لازم در این خصوص بیان می شود.
