آنچه از احادیث و روایات معلوم می‌شود این است که مرد سرپرست خانواده است و نسبت به آن مسئولیت دارد. رسول خدا (ص) می فرمایند: «مرد سرپرست خانواده است و نسبت به آنها مسئولیت دارد و زن سرپرست خانواده همسر و فرزندش است و نسبت به آنها مسئولیت دارد.»[1]
آنچه از احادیث معلوم می‌شود این است که زن سرپرست خانواده است و نسبت به آنها مسئولیت دارد. رسول خدا (ص) می فرمایند: «مرد سرپرست خانواده است و نسبت به آنها مسئولیت دارد و زن سرپرست خانواده همسر و فرزندش است و نسبت به آنها مسئولیت دارد.»[1]
همسر هر فرد کسی است که بیشترین و نزدیک‌ترین ارتباط را با او دارد. این امر باعث می‌شود که آمیختگی انسان با همسرش بسیار زیاد بوده و حساسیت و دقت آنها نسبت به هم زیاد باشد و اثرگذاری و اثرپذیری میان آنها نیز بسیار زیاد باشد. بنابراین همسر در زندگی انسان اهمیت بسیاری دارد چرا که بر سرنوشت و خوبی و بدی زندگی یکدیگر اثر زیادی می‌توانند داشته باشند.
پدر و مادر مسئول سلامت و رشد جسمی و روحی فرزند خود بوده و مهمترین عامل سعادت یا شقاوت فرزندان خود هستند. هر چه آنها در این زمینه سرمایه‌گذاری و تلاش بیشتری کنند نتیجه و ثمر بهتری خواهند گرفت. حساس‌ترین وظیفه پدر و مادر در برابر فرزندانشان، تربیت صحیح آنان است. اسلام شخصیت آینده کودک را نتیجه تربیت و پرورش و مراقبت پدر و مادر می‌داند. بنابراین یکی از مسائل مطرح شده در روایات وظایف والدین در تربیت فرزندان است.
فرزند نتیجه و عصاره وجود انسان و فرزند صالح باعث دل‌گرمی و آرامش انسان است. فرزند جایگاه ویژه‌ای در زندگی انسان دارد چرا که کمک حال انسان و محل محبت و افتخار انسان بوده و باعث گرمی خانواده است.
محبت حالت و احساسی درونی است که از سنخیت و همانندی دو چیز نسبت به هم به وجود می‌آید. در انسان و تمام موجودات دارای شعور و احساسات، این احساس درونی دارای جذابیت و لذت بوده و دوست داشتنی است. در محبت، اتحاد دو چیزِ همانند مطرح است. بنابراین، محبت حرکتی رو به وحدت دارد.
عُجب به معنی خودبینی است و از آنجا که تمام عیبهای انسان از توجه به خودیت خود و عدم توجه به خدا سرچشمه می‌گیرند، سرسلسله و اصل همه عیب‌ها عُجب است. بنابراین سه رذیله حرص، تکبر و حسد از این رذیله سرچشمه می‌گیرند و از آنجا که این سه رذیله سرسلسله همه عیب‌ها هستند عجب، مادر و سرمنشأ تمام عیبهای وجود انسان است.
حرص عبارت است از طلب کردن چیزی، به طوری که فرد، آن چیز را در تأثیرگذاری مستقل بداند؛ بنابراین در طلب آن چیز اصرار کرده و در به دست آوردن آن عجله می‌کند؛ چراکه آن چیز را در رفع نیازش به خودی خود مؤثر می‌داند و خدا را تأثیرگذار نمی‌بیند بنابراین آن چیز را حتی اگر نیاز هم نداشته باشد طلب می‌کند. این حالت در قلب انسان حرص است و این نوع عمل کردن، حریصانه رفتار کردن است. بنابراین ریشه حرص، محبت به دنیا و بی‌توجهی به خداست.
تکبر
تکبر عبارت است از حالت خود را از دیگران بر‌تر دیدن و دیگران را از خود حقیر‌تر و کوچک‌تر دانستن. مهمترین مشخصة آن این است که وقتی فرد به کسی حس تکبر دارد در مقابل او نمی‌تواند تواضع کند و از بالا به پایین به او نگاه کرده و رفتار می‌کند و چنانچه طرف مقابل بر فرد متکبر برتری‌جویی کند عصبانی شده و از او ناراحت یا متنفر می‌شود.
برای اینکه انسان، الهی شود باید موانع رشد و کمال خود را از بین ببرد. عیبهای انسان نقاط ضعف او بوده و همان محدودیت‌ها و قید‌های وجود او هستند. چهارچوب وجود انسان محدودیتهای وجود اوست و انسان فقط در حیطه چهارچوب وجود خود می‌تواند عمل کند؛ در نتیجه انسان به محدودیتهای وجودش منتهی شده و در آنها توقف می‌کند. بنابراین محدودیت‌ها و قید‌های انسان همان نقاط ضعف و حقارت‌های وجود او هستند.[1]
وقتی در انسان تغییر یا هدایتی میخواهد اتفاق بیافتد تک‌تک ابعاد وجود انسان متناسب با ویژگی‌هایشان جایگاه و اهمیت خود را دارند. مهمترین بخش وجود انسان حقیقت انسان است و تغییر اعمال و تفکرات انسان باید در نهایت باعث تغییر حقیقت انسان شود تا انسان واقعاً تغییر کند. از آنجا که این دنیا عالم عمل است اعمال انسان تأثیر اساسی در تغییر و اصلاح انسان دارند. تأکید خداوند در قرآن بر انجام عمل صالح نیز به همین دلیل است.
وجود انسان از سه بُعد « اعضاء و جوارح »، « ذهن و فکر » و « قلب و روح » تشکیل شده است. اعضاء و جوارح، بخشی از وجود انسان است که اعمال انسان از آن سرچشمه می‌گیرد. ذهن و فکر، بخشی از وجود انسان است که تفکرات و اندیشه‌ها، تخیلات، توهمات و توجهات انسان در آن اتفاق می‌افتد و قلب و روح، بخشی از وجود انسان است که ادراکات، تمایلات، احساسات و خواسته‌‌های انسان در آن اتفاق می‌افتد.
انسان‌ها باید بدانند که پدر و مادر، ریشه و اصل وجود او هستند و خلقت هر انسان از وجود والدین سرچشمه گرفته و آغاز می‌شود. بنابراین پدر و مادر در نگرش الهی جایگاه بلندی دارند چرا که کسی که میخواهد فهم و معرفت برخورد با خدا را پیدا کند ابتدا باید معرفت و فهم برخورد با پدر و مادر را به دست آورد.
مطابق قوانین دین، ارتباط با دیگران و مؤمنین دارای مزایا و فضائل بسیاری است که اگر کسی با دیگران ارتباط برقرار نکند از آن فضائل بازمی‌ماند. مطابق قواعد دین، فعالیت‌های دینیِ اجتماعی دارای ثواب‌ها و فضائل و رشد زیادی هستند که بسیار قابل توجه بوده و حتی در بسیاری از موارد قابل مقایسه با اعمال فردی نیست.
کسانی که در معاشرت با دیگران و رفتار‌های اجتماعی، بهتر عمل می‌کنند باعث قضاوت‌‌های بهتری درباره خود می‌شوند، دوستان و ارتباطات بیشتری دارند و از این راه فرصت‌‌های اجتماعی و شغلی بهتری به دست میآورند. در مجموع می‌توان گفت افرادی که آداب معاشرت را رعایت می‌کنند، تصویر خوبی از خود نزد دیگران به وجود میآورند و در روابط کاری و زندگی اجتماعی موفق‌‌تر هستند.
